اثرات شرایط محیطی در طی دوره پرشدن غلاف بر کیفیت بذر سویا (glycine max (l.) merr) و رابطه آن با .phomopsis sp در استان گلستان

اثرات شرایط محیطی طی دوره پر شدن غلاف (r5-r7) بر کیفیت بذر سویا شناخته شده است، اما مطالعه ای برای بررسی نحوه تغییرات شرایط محیطی (دما، بارندگی و رطوبت نسبی) طی مراحل نمو بذر و نحوه اثر گذاری آن بر کیفیت بذر در مناطق زیر کشت سویا در ایران انجام نشده است. برای پی بردن به تاثیر شرایط محیطی بر کیفیت بذر سویا طی مراحل نمو بذر یک آزمایش مزرعه ای به صورت کرت-های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در سال زراعی 1390 انجام شد. عامل اصلی شامل تاریخ کاشت در پنج سطح (31 فروردین، 23 اردیبهشت، 13 خرداد، 8 تیر و 31 تیر)، عامل فرعی شامل مصرف قارچ کش بنومیل در دو سطح (استفاده در مراحل r3+r6 و عدم استفاده) و عامل فرعی-فرعی شامل رقم در سه سطح (ویلیامز از گروه رسیدگی iii، سحر از گروه رسیدگی iv و دی پی ایکس از گروه رسیدگی v) بود. همچنین مزارع سویا (رقم دی پی ایکس) از پنج شهر استان گلستان شامل بندرگز، کردکوی، علی آباد، آزادشهر و کلاله انتخاب شدند. بذرهای سویا در مرحله r7 (رسیدگی فیزیولوژیک) برداشت شدند. سپس برای ارزیابی کیفیت بذر از آزمون های جوانه زنی، قدرت بذر (سرعت جوانه زنی، آزمون رشد گیاهچه، آزمون تسریع پیری و هدایت الکتریکی) و سلامت بذر استفاده شد. شرایط محیطی طی دوره پر شدن بذر اثر معنی داری بر کیفیت بذر سویا داشت. به طوری که وقوع دماهای بالا (بیش از 30 درجه سانتی گراد) طی دوره پر شدن بذر در تاریخ کاشت های زود هنگام (به ویژه در رقم زودرس ویلیامز) و افزایش بارندگی و رطوبت نسبی هوا همراه با وقوع دماهای پایین در تاریخ کاشت های دیر هنگام (به ویژه در رقم دیررس دی پی ایکس) باعث کاهش کیفیت بذر شدند. همچنین جوانه زنی و قدرت بذر همبستگی منفی معنی داری با آلودگی بذرها به phomopsis sp. داشت. بیشترین شیوع این قارچ در توده های بذری حاصل از تاریخ کاشت های زود هنگام (وقوع دمای بالا طی نمو بذر) و نیز در بذرهای حاصل از تاریخ کاشت های دیر هنگام (وقوع بارندگی و رطوبت نسبی بالا طی نمو بذر) مشاهده شد. شیوع phomopsis sp. در بذرهای جمع آوری شده از بندرگز به دلیل رطوبت نسبی بالا و بارندگی زیاد در این منطقه بیش از سایر مناطق بود. در حالی که آلودگی به این قارچ در بذرهای کلاله به دلیل رطوبت نسبی پایین و بارندگی کم تر در مقایسه با سایر مناطق مشاهده نشد. در مجموع نواحی شرقی استان گلستان (کلاله، آزادشهر و علی آباد) در مقایسه با نواحی غربی (بندرگز و کردکوی) از کیفیت بذر بالاتری برخوردار بودند. همچنین مصرف بنومیل در مراحل r3+r6 باعث افزایش جوانه زنی، قدرت و سلامت بذر و نیز کاهش آلودگی به phomopsis sp. در بذرها شد. بنابراین، با توجه به نقش بارز شرایط محیطی در شکل گیری درجات مختلف کیفیت بذر، اطلاع تولید کنندگان بذر از شرایط آب و هوایی محل تولید، خصوصیات رقم و بیمارگرهای رایج در هر منطقه به انتخاب مناطق، ارقام و تاریخ کاشت های مناسب جهت تولید بذر کمک خواهد کرد.